Elk op zijn manier

De blog van PIPOL 8 verzamelt een serie teksten over de kliniek buiten de normen onder de titel “My Way”. Het spreekt voor zich dat men onmiddellijk de stemmen van Frank Sinatra, Mike Brant, Elvis Presley, Shirley Bassey en vijfhonderd andere zangers en zangeressen hoort die het nummer van Claude François vertolkt hebben.

Luisterend naar dat liedje stelde ik me de vraag wat het woord Way betekent.

De adolescent James Joyce[1] was er dol op om uren te slijten met de lectuur van het etymologisch woordenboek van Walter William Skeat[2]. Dit woordenboek ben ik dan ook gaan kopen, in de editie van 1925, maar de verwijzing naar het desbetreffende woord beviel me niet. Daarom ben ik in de andere woordenboeken waarover ik beschik op zoek gegaan.

Wanneer men Way hoort, denkt men, in eerste instantie, aan een “baan”, een “route” (road), een “weg” (Milky Way, de melkweg), aan een “richting” (which way?), aan “afstand” (a long way) of aan “beweging”. Way is hier verwant aan het van Germaanse oorsprong zijnde Weg.

In een ander woordenboek[3] lees ik dat het woord Way een andere betekenis kent, één die niet met het Germaanse Weg in verband kan worden gebracht, dan wel met een andere oorsprong die toelaat om een ander semantisch veld omtrent het woord Way te laten horen en uit te tekenen. Dat oude woordenboek, in een uitgave van 1843, zegt me: “middel”, “instrument”, “methode”, “manier”, “plan”, “gedrag”, “actie”. En de schrijver van dat Engelse woordenboek, de ironische Samuel Johnson, concludeert dat artikel over Way met de woorden: “Way and ways are now often used corruptly for Wise”.

Op die manier toont dit woordenboek dat het hedendaagse woord Way ook een andere wortel in zich draagt: niet alleen die van Weg, maar ook die van Wise. Met Wise wordt iets totaal anders voelbaar dan “weg”, “route”, enz. Wise wordt in het Duits vertaald door Weise, in het Vlaams door Wijze.

Wise maakt ons evenzeer ontvankelijk voor het Franse woord waarmee het vertaald wordt: “la guise”, zoals in “faire à sa guise” : zijn zin doen, op zijn manier, op zijn wijze. Aan dit woord “guise” ben ik des te gevoeliger omdat ik het zo nu en dan bij een filosoof terugvond die ook Lacan ons doen lezen heeft – Spinoza[4]. Deze gebruikt inderdaad, in een boek dat De Korte Verhandeling heet, talrijke keren de Nederlandse uitdrukking wijze. Waarover gaat die verhandeling? Over God, de mensen, de wil, het verlangen, de liefde en het geluk. Hij had het gevonden in God.

Elk op zijn manier, is dat niet net de formule van diegene die zijn manier van doen volgt, buiten de normen om, en een regeling uitvindt voor het niet-bestaan van de seksuele verhouding?

vertaling: Vic Everaert             

[1] Joyce J., Stephen le Héros, in Œuvres, Paris, Gallimard, Pléiade, 1982, p. 341.

[2] Skeat Walter W., An Etymological dictionary of the English language, Oxford, 1882.

[3] Johnson S., Dictionary of the English Language, 1755( édition de 1843).

[4] Spinoza B., Court Traité, in Premiers Écrits, Paris, Presses Universitaires de France, 2009.