Sterkte produceren door zwakte

Eind december ontdekte ik in het Nationaal Theater in Brussel een artiest die je niet kan onderbrengen in de gebruikelijke onderverdelingen van de toneelkunsten, de opera, het circus of de muziek. Een vreemde dubbelzinnige titel liet mij niet los : Muziek in lichamen.

De naam van haar theatergezelschap is Lucilia Caesar. Zij viert haar twintig jarig bestaan, en voor die gelegenheid publiceert Alternatives théâtrales een schitterend extra nummer.. Deze uitgave brengt stuk voor stuk een parcours in herinnering dat singulier is en buiten de norm valt.

Wat realiseert deze artiest, Ingrid von Wantoch Rekowski, in elk van haar werken?

Is het theater? Ja, maar het spreken is er minimaal, de zin is weggeveegd , de betekenis is verschoven. De acteur die ze op podium zet is meer aanwezig met zijn lichaam dan met zijn woorden.

Is het opera? Ja dit is het ook, maar haar acteurs zijn geen professionele zangers. De acteur die zingt kan hoegenaamd niet tippen aan de “echte” zanger.

Is het muziek? Nog eens ja, maar die wordt ondermijnd door de manier waarop de lichamen en de acteurs opgevoerd worden. Het is de acteur die centraal staat in het werk van de artiest , meer nog, het is het lichaam van de acteur, een acteur die meer zegt met zijn lichaam dan met zijn woorden.

« Op die manier wordt een taal bewerkstelligd met de lichamen van de acteurs, die geen lichaam van een Circassiër zijn, dus geen virtuoos lichaam dat zijn toevlucht neemt tot een specifieke techniek. […] De artiest plaatst de lichamen van de acteurs precies daar waar ze a priori niets mee te maken hebben. In een cantate van Bach bijvoorbeeld, een schilderij van Rubens, in het wagneriaans universum…»[1]

Het effect ervan in sommige van haar spektakels is aangrijpend. Door deze discrepantie, deze voortdurende verplaatsing die de artiest aan haar acteurs oplegt, ontstaat er een ontoereikendheid tussen het “imperfecte” lichaam van de acteurs en de (veronderstelde) perfectie van het oeuvre.

« Daar waar de virtuositeit van de operazanger snel doorgaat voor een technisch hoogstandje, voor een indrukwekkende vocale gymnastiek, […] gaat de “krombenige” zanger-acteur, door op een bepaalde manier zijn zwakte te moduleren, een ruimte uithollen die voor de toeschouwer een appel wordt. Als de perfectie de liefhebber van records in vervoering brengt, dan begunstigt de onvolledigheid de verdeeldheid van het denkbeeldige»[2]

Jean-Marie Piemme, auteur en docent aan het INSAS[3], voegt zich zo bij dat wat Jacques-Alain Miller ons meegeeft over een juiste interpretatie, die zich slechts laat vatten tussen zin en wars-van-zin, tussen betekenaar en wat eraan ontsnapt.

In juni 2017, voor de PIPOL dagen, zullen we haar volgende creatie kunnen ontdekken, Bug, in Les Brigittines. Om soepel te leren omgaan met onze categorieën van betekenaars en te leren om ze te verbuigen met wat buiten de norm ligt is dit een niet te missen spektakel.

[1]            Piemme J.-M., « Musique en corps », Alternatives théâtrales, Bruxelles, coédition Lucilia Caesar, hors-série n°20, décembre 2016, p. 62.

[2]            Ibid.

[3]            Institut National Supérieur des Arts du Spectacle et des Techniques de Diffusion à Bruxelles.