Superhelden, buiten de normen ?

Als er iets is wat buiten de normen valt, zijn het wel de superhelden en hun superkrachten! Wat is er werkelijk van aan en welk type subjectiviteit wordt er vorm gegeven in deze verhalen over superhelden?

Het fenomeen van superhelden ziet het daglicht in de Verenigde-Staten, dertig jaar na de uitvinding van de psychoanalyse, in een tijdperk getekend door een crisis die de Tweede Wereldoorlog aankondigt. Deze eerste Gouden Eeuw van de superhelden incarneert een verlangen om de bescherming van de maatschappij toe te vertrouwen aan een door God gezonden personage dat de Verenigde Staten zijn aanzien zou kunnen terug geven (“Make America Great Again”, aldus SuperTrump). Deze superheld, eerste generatie, is een man uit één stuk, puur, zonder gebreken, bijna zonder psyché Bereid tot alles om zijn land te beschermen, het is de perfecte soldaat.

Vanaf de jaren ’70, aangewakkerd door de kritiek van de contra-cultuur, hernieuwen ze zich door dubbelzinniger te worden, somberder, fragieler: de superheld is niet langer de trots van Oom Sam maar ook zijn nachtmerrie, zijn troebele spiegel. Zelfs al blijven het in essentie super-flikken die vechten tegen super-delinquenten, een vraag dringt zich op: beschermen ze of zijn het dictators in wording?

De tweede Gouden Eeuw doet zich voor na 11 september met het succes van X-Men (een tiental films), vervolgens vooral vanaf 2008 in een tijd getekend door de crisis van de subprimes (risicovolle leningen, nvdr) en de nieuwe hoop geïnspireerd door de verkiezing van Barack Obama.

En we vinden ze overal terug! Uiteraard in de cinema (veertien films voor Marvel deze afgelopen tien jaar, voor tien miljard euro winst en er staan tweeëndertig films op stapel tegen het jaar 2020)…

Men vindt ook geschenkdozen Bongo Superman, die aantonen dat we voortaan ook de norm-male man kunnen kopen en aanbieden aan z’n schatje (in dit koffertje, vreemd genoeg, geen cape te koop maar voorstellen voor een dagje karting en bierproeverij)…

Voorstellen voor vormingen om onze emoties te managen, met de belofte een soort Super-Ik samen te stellen, nog steeds zonder cape, maar welwillend …

Zonder het over de website van La Journée de l’Institut de l’Enfant te hebben…

Dus, wat leert onze deze vernieuwing van de super helden?

Zoals Jacques-Alain Miller het laatst zei op Radio Lacan, “Het is niet rechts, niet links die deze wereld naar zijn hand zet, we hangen niet vast aan de decreten of grillen van de Goeie God, noch aan het complot van het neoliberalisme zoals onze beste Chomsky het gelooft, wij hangen eerder vast aan het toeval van de ontmoeting van de toegepaste wetenschap. Het is de vooruitgang van de technologie die de wereld voor zich uit drijft, voor lief of voor leed”. En verder JAM, zich toeleggend op een herlezing van de geschiedenis van de wereld in functie van deze techno-wetenschappelijke vooruitgang: “Het goede nieuws van de vooruitgang” [1].

Hoewel superhelden het relaas brengen van dit gloriemoment van de wetenschap, of het nu Iron Man is en zijn pantser die in feite een techno-wetenschappelijke wapenuitrusting is of de verzamelde X-men wiens krachten voortkomen uit de mutatie van een gen (“x”), en een nieuw ras uitmaken en voor dewelke de zich opdringende vraag is: “Wat te doen met deze krachten? Ze links laten liggen in het openbaar opdat ze enkel tot één doel zouden aangewend worden (in vrede leven met niet-mutanten)? Of er zich door laten domineren om het ras van niet-mutanten te verpletteren?”

Merk op dat, voor velen, het wetenschappelijk experiment niet alleen aan de oorsprong van hun krachten ligt, maar ook in staat zou zijn hun eigen oorsprong te ontsluieren. Waarmee deze verhalen “het hedendaagse fantasma weerspiegelen van ‘de doorsnee mens’ ten opzichte van de wetenschap, die niet enkel in staat zou zijn het wezen van de mens te berekenen, deze naar waarde te schatten, maar hem ook het enigma van zijn leven en dood, het mysterie van zijn ziel en zijn wezen te openbaren” [2]. Maar vaak behelst deze zoektocht uiteindelijk een erg klassieke vorm: schuld ten opzichte van de vader, zoektocht naar een vader die zelf aanzien wordt voor held … De Oedipiale norm vergemakkelijkt de identificatie. Niet zo buiten de normen dus, de superhelden.

Ik zou graag afsluiten door jullie kennis te laten maken met een niet hollywoodiaanse versie van superhelden: “Het seksuele leven van de superhelden” van Marco Mancassola. Na het relaas van het seksuele en amoureuze geknoei van de superhelden op grootmoeders wijze, gevolgd door de moord van het merendeel van hen, kondigt deze roman het ontstaan van nieuwe superhelden aan waarvan de krachten belachelijk lijken, onregelmatig, onvoorspelbaar, tot zelfs helemaal toevallig. Het is het einde van de vaste superkrachten, ten voordele van de dankbaarheid bij enkelen voor kleine grilligheden die ze dienen te ontdekken, te behappen alvorens er zich van te bedienen.

[1] http://www.radiolacan.com/fr/topic/968/3

[2] Bourlez F., « Le complexe du superhéros », Théorème n°13, sous la direction de C. Forest, Sorbonne Nouvelle, 2009.