De wet Basaglia : geschiedenis van een uitgeholde uitzondering

De wet 180 van 13 mei 1978, de zogenaamde ‘wet Basaglia’, bezegelt in Italië de progressieve sluiting van krankzinnigengestichten. Van hier uit begint voor velen de geschiedenis van de Italiaanse psychiatrie en eigenlijk ook deze van haar verhouding tot de psychoanalyse. Hoewel ze nochtans elk hun wortels in afzonderlijke velden hebben, hebben beiden deze uitzonderlijke gebeurtenis voorbereid en bevorderd. Het was het startpunt van een traject dat nog steeds aan de gang is, traject dat ik voorstel in drie scansies/tijden op te delen:

• Naar de verovering van het gebied. In het kielzog van het onderwijs van Basaglia, dat stelt dat de geestelijk zieke vooral de sociale dimensie ontbeert om de marginalisering te doorbreken waartoe hij veroordeeld is, worden de psychiatrische diensten vanaf de jaren ‘80 gewestelijk en vervoegen ze de socio-sanitaire diensten die toen reeds gedecentraliseerd waren naargelang de stadswijken. Het Centrum voor Mentale Hygiëne wordt een uitverkoren plaats voor elk soort interventie, waaronder zowel vrijwillige als gedwongen residentiële behandelingen. Tegelijkertijd verwerft de “officiële” psychoanalyse (IPA en aanverwanten) strategische posten en werpt zich op als geprivilegieerde partner voor elke klinisch-therapeutische
• Van de mentale hygiëne naar de geestelijke gezondheid. De wet van beroepsordes van psychologen van 1989, de ontwikkeling van gespecialiseerde scholen voor psychotherapie, het gebruik van de DSM als officieel diagnostisch instrument, evenals de uitbreiding van de psychiatrische “koepel” naar onontgonnen terreinen (adolescentie, verslavingen, geriatrie, enz.) dragen bij tot de transformatie van de Centra voor Mentale Hygiëne tot Centra voor Geestelijke Gezondheid. De psychiatrische dienst, als hoeder van de geestelijke gezondheid, wordt zodoende het civiele referentiepunt tot dewelke alle hulpvragen gericht moeten worden. De psychoanalyse wordt stilaan uitgedreven en het wetenschappelijk discours ruimt de baan voor het rijk van de cognitieve en gedragsmatige technieken. Het cultureel-politieke debat wordt van alle interesse ontdaan in het voordeel van een hapklare technocratie.
• De gezondheid als onderneming. Vandaag de dag is de samenleving in de greep van een ernstige internationale economische crisis met als effect een drastische vermindering van de gezondheids Er is een gedwongen terugkeer naar centralisering en de psychiatrie richt zich op het bundelen van haar krachten op uitsluitend de ziekenhuizen. Psychiaters worden (om academische redenen) een zeldzaam goed, de Centra voor Geestelijke Gezondheid vormen geen drijvende knooppunten meer voor behandelingen, de privésector en familieverenigingen van psychiatrische patiënten zijn op weg om de nieuwe actoren en aanspreekpunten te worden op dit terrein dat zo goed als braak ligt. Tot welke nieuwe taken wordt de psychoanalyse vandaag geroepen? Het gaat er niet om van te handelen, zoals Lacan eraan herinnert, “via een terugkeer naar de zin van de actie” (1), maar van het onderhouden van “een verhouding van de actie tot het verlangen dat erin huist” (2). Een ethiek dus, die de leegte van het weten behoudt en voorrang verleent aan het reële van een kliniek die dat enigma als kern heeft, waarvan alle menselijke waanzin de tragische hoeder is.

(1) Lacan, J., Le Séminaire, Livre VII, L’éthique de la psychanalyse (1959-1960), texte établi par Jacques-Alain Miller, Paris, Seuil, 1986, p. 360.

(2) Ibid., p. 361.

Vertaald uit het Italiaans door Thomas Van Rumst.