De kliniek bedenken aan gene zijde van de evaluatie

Wanneer een veroordeelde een gunstmaatregel aanvraagt, wat hij op regelmatige basis mag doen, vragen de autoriteiten aan de psychologen en de sociale assistenten van de psychosociale dienst van een gevangenis om een evaluatie te doen. Deze missie, expertise genoemd, brengt ons ertoe de gevangenen gedurende een groot deel van hun gevangenschap te ontmoeten.

Op deze plaats van opsluiting houdt dit soort werk het risico in van de verplettering van het subject, dat wordt herleid tot object van de evaluerende Ander. Sindsdien krijgt het zoeken van een ethische positie, overheen het evaluatie-discours, voorrang. Dit is een moeilijke taak omdat men ons als uitvoerders, in naam van een wetenschappelijke nauwgezetheid en de ideologie van het cijfer, zegt dat elke “methodologie” gebruikt kan worden op voorwaarde dat ze “gevalideerd” is. Men zou van minder ontmoedigd geraken.

Op een handige manier ontsnappen we hieraan door een andere weg te nemen, namelijk deze van het subject.

Het gaat er vooral om het subject te ontvangen, zonder voorafgaandelijk in te vullen waaruit zijn vraag om naar buiten te gaan, bestaat. Ze kan dwingend, onzeker, gedragen door de Ander of onbegrepen door hemzelf zijn. Wanneer elke vraag, van een postzegel tot een advocaat, moet gaan langs een formulier en men de juridische taal niet kent komt het er soms op aan de in te vullen documenten te problematiseren. Tenslotte werken we aan een open ruimte voor ontmoeting en zetten we in op altijd onverwachte en niet te meten effecten van een ervaring waarbij men iets kan vertellen over zijn leven, zijn lijden, zijn daden, zijn verlangens, enz.

Op deze plaats kunnen we het subject ook bijstaan in een vertaling en een loskomen van een discours vanuit de rechtspraak – wat de Ander doorheen de oordelen over hem heeft gezegd, wat de Ander voor de vrijspraak van hem vraagt – om zijn eigen stem te vinden op dit moment van zijn leven waarin de periode na de gevangenis zich reeds aftekent.

Dus als de tijd is gekomen om ons advies aan de bevoegde autoriteiten te geven, komt het erop aan met voorzichtigheid en onder voorbehoud, schalen en testen in te vullen en de cijfers te laten spreken.

Het is een illusie om zich aan de heersende ideologie te willen onttrekken en dus kiezen we ervoor die semblant van expert te gebruiken. We proberen van dit discours gebruik te maken in de hoop dat we er een beetje kunnen aan voorbij gaan en zo iets van de kliniek met dit subject erin te introduceren, buiten de normen en de cijfers. Wij zoeken om iets van het woord van het subject te laten horen en de dimensie van wat, soms aan het subject zelf, ontsnapt te vrijwaren op die plaats waar men hem vraagt om alles uit te leggen. Bij gelegenheid gebruiken we die semblant van psycholoog-expert om de overdracht en de keuzevrijheid van een gevangene voor zijn psy naar waarde te helpen schatten.

Wij beschouwen dit werk als een raakvlak tussen het subject en het discours van het gerecht. Het is slechts gevaarlijk in die mate dat de gevangene toegang heeft tot onze raadgevingen die hem aanbelangen. Het gaat erom van bij het begin tot het einde samen te werken, zeker overheen de evaluatie.

Vertaling: Miet De Muynck

Revisie: Joost Demuynck